Khắc phục khó khăn trước đại dịch COVID-19 để ngành tơ lụa Lâm Đồng vươn xa tham gia chuỗi giá trị toàn cầu

 Ngành dâu tằm tơ là ngành nghề truyền thống lâu đời ở Việt Nam nhưng cũng vừa là ngành công nghiệp hiện đại tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Trồng dâu, nuôi tằm có chuỗi giá trị hoàn toàn khác biệt với các hoạt động nông nghiệp khác; nó vừa mang đặc điểm của trồng trọt vừa có đặc điểm của chăn nuôi, vừa kết hợp với công nghiệp chế biến, văn hóa, nghệ thuật và tính sáng tạo cao. Trải qua hàng ngàn năm phát triển, nghề trồng dâu nuôi tằm có ý nghĩa xã hội rất sâu sắc và mang đậm tính nhân văn cao.

 

Phơi lụa. Ảnh: Võ Đình Quýt

 

Hiện nay toàn quốc có 5 làng nghề ươm tơ, dệt lụa nổi tiếng ở Việt Nam và thế giới: Tơ lụa Vạn Phúc, thành phố Hà Nội; Tơ lụa Duy Xuyên, Tơ lụa Mã Châu, tỉnh Quảng Nam; Tơ lụa Nha Xá, tỉnh Hà Nam và Tơ lụa Tân Châu, tỉnh An Giang; nhưng ươm tơ dệt lụa quy mô công nghiệp chỉ duy nhất ở Bảo Lộc - Lâm Đồng. Tôi có cuộc khảo sát làng Tơ lụa Mã Châu, tỉnh Quảng Nam, đã trực tiếp làm việc với ông Trần Hữu Phương - Giám đốc Công ty TNHH Lụa Mã Châu. Ông Phương cho biết, mặc dù vùng nguyên liệu có hạn, song sản lượng sản xuất hàng năm là 200.000 m lụa. Qua trao đổi tôi hơi ngạc nhiên hỏi ông Phương, diện tích dâu quá ít, sản lượng tơ khiêm tốn, vậy công ty lấy tơ ở đâu mà sản xuất hàng năm tới 200.000 m lụa? Ông Phương vui vẻ trả lời, toàn bộ tơ công ty chúng tôi đã mua 100% từ thành phố Bảo Lộc; du khách trong và ngoài nước rất ưa chuộng sản phẩm lụa Mã Châu khi đến du lịch tỉnh Quảng Nam. 

 

 

Ngành dâu tằm tơ là một trong những ngành hàng chịu biến động thị trường rất lớn,  trong quá trình phát triển ngành dâu tằm tơ có những dấu mốc thăng trầm. Thời kỳ “hoàng kim” vào những năm 1985 - 1995.  Năm 1985, Liên hiệp Các xí nghiệp Dâu tằm tơ Việt Nam (LHCXNDTTVN) ra đời đã tạo nên sự phát triển vượt bậc, lan tỏa ra phạm vi cả nước, đặc biệt là thành phố Bảo Lộc, tỉnh Lâm Đồng. Song thời kỳ “hoàng kim” không bền vững mà chỉ khoảng 10 năm sau đó ngành tơ tằm gặp khó khăn kéo dài từ năm 1995 - 2010 và từ 2010 - 2019 ngành dâu tằm tơ bắt đầu khôi phục và phát triển trở lại nhờ kinh tế tư nhân. Qua nghiên cứu thực tế chúng tôi nhận thấy trong 10 năm qua (2010 -2019), ngành dâu tằm là một trong những ngành hàng mà liên tục nhiều năm giá bán bao giờ cũng cao gấp đôi giá thành, đặc biệt năm 2017 giá kén cao kỷ lục chưa từng có trong lịch sử, giá kén từ 217.000 - 230.000 đ/kg, nhiều địa phương trong tỉnh nghề trồng dâu nuôi tằm đã góp phần tạo sinh kế, phát triển kinh tế gia đình khá giả và làm giàu, góp phần xây dựng nông thôn mới của địa phương.   

 

Lâm Đồng là tỉnh có diện tích trồng dâu lớn nhất cả nước với 8.500 ha, có khoảng 15.000 hộ trồng dâu, nuôi tằm, sản lượng kén tằm đạt gần 11.000 tấn/năm, sản lượng tơ đạt trên 1.500 tấn. Toàn tỉnh hiện có khoảng 40 cơ sở ươm tơ, dệt lụa, với trên 100 dãy ươm tơ tự động với dây chuyền sản xuất hiện đại, công suất cao, chất lượng tơ Lâm Đồng đã được nâng cao; cùng với sự sáng tạo, cần cù của người dân và doanh nghiệp đã tạo nên thương hiệu sản phẩm tơ lụa Bảo Lộc nổi tiếng trong và ngoài nước. Sản phẩm tơ lụa Bảo Lộc có chất liệu vải mát, mềm, mịn, mẫu mã phong phú và đa dạng. Các sản phẩm lụa Bảo Lộc đều được người tiêu dùng ưa chuộng: chăn, drap, nệm, khăn, carvat, vest, đầm, váy... đặc biệt là may áo dài cho nữ giới, màu sắc sang trọng quý phái và ấn tượng.

 

 

 

Sản phẩm được ưa chuộng

 

Toàn tỉnh có khoảng 150 cơ sở thu mua kén tằm, hầu hết các cơ sở thu mua kén là đơn vị trung gian, không trực tiếp ươm tơ mà bán kén lại cho các cơ sở ươm tơ, dệt lụa. Cùng đó, hiện có khoảng 32 cơ sở ươm tơ (công suất chế biến bình quân khoảng 1 tấn kén/cơ sở/ngày), trong đó có 3 doanh nghiệp của Trung Quốc và khoảng 10 cơ sở dệt lụa tơ tằm, trong đó có 2 cơ sở của Nhật Bản. Công nghệ sản xuất chế biến tơ lụa của Lâm Đồng đã được đầu tư rất cơ bản, dây chuyền sản xuất hiện đại, công suất cao với trên 100 dãy ươm tơ tự động, 400 mối/dãy, chất lượng tơ Lâm Đồng đã được nâng lên, trong đó có 80% sản lượng tơ đạt cấp cao và 20% tơ thủ công; máy móc thiết bị ươm tơ cơ bản đáp ứng yêu cầu chất lượng thị trường trong nước và xuất khẩu. 

 

Công nghiệp dệt sản xuất trên 5 triệu mét lụa mộc/năm; công nghiệp may từ lụa tơ tằm mới được đầu tư qui mô còn nhỏ, máy móc chưa đồng bộ, có năng lực may khoảng 200.000 sản phẩm/năm; sản phẩm lụa của Lâm Đồng được người tiêu dùng trong và ngoài nước ưa chuộng. Ngành công nghiệp chế biến sản phẩm tơ, lụa hàng năm giải quyết khoảng trên 2.000 lao động (bình quân 60-80 lao động/cơ sở). Sản lượng tơ xuất khẩu năm 2019 đạt 1.110 tấn, kim ngạch xuất khẩu khoảng 59,4 triệu USD (nông sản đứng thứ hai sau ngành hàng cà phê). Hiện nay Tuần lễ Trà và Tơ lụa là một trong các sự kiện chính của Festival Hoa Đà Lạt.

 

 

Tuy nhiên, 7 tháng đầu năm 2020 ngành dâu tằm tơ Lâm Đồng trở lại gặp khó khăn, do thị trường tiêu thụ tơ lụa của Lâm Đồng trong những năm gần đây chủ yếu ở Ấn Độ, thế nhưng hiện nay Ấn Độ là một trong 3 quốc gia có số ca nhiễm COVID-19 nhiều nhất trên thế giới, do đó thị trường tiêu thụ tơ lụa Bảo Lộc gặp quá nhiều khó khăn; gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và việc làm cho hàng ngàn lao động không chỉ ở tỉnh Lâm Đồng mà còn phạm vi cả nước liên quan sản xuất tơ lụa. Trên cơ sở khó khăn, thách thức, chúng tôi đề xuất một số giải pháp phát triển ngành dâu tằm tơ Lâm Đồng trong tình hình dịch COVID-19 và định hướng phát triển đến năm 2030, nhằm đưa ngành dâu tằm tơ Lâm Đồng phát triển bền vững, chủ động tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.

 

Một là, nắm chắc dự báo thị trường tơ lụa toàn cầu: các ngành và địa phương cần nắm chắc dự báo tình hình ngành tơ lụa toàn cầu để định hướng tổ chức sản xuất một cách khoa học và bền vững. Đến nay, ngành tơ tằm đã phát triển trải rộng trên 60 quốc gia trên thế giới, tuy nhiên không đều ở các châu lục mà các nước sản xuất tơ tằm chính nằm ở châu Á (chiếm trên 90% sản lượng dâu tằm thế giới). Việt Nam hiện có sản lượng tơ tằm đứng thứ 5 trên thế giới, sau các nước: Trung Quốc, Ấn Độ, Uzbekistan, Thái Lan, Việt Nam. Ngoài ra còn có các nước: Brazil, Triều Tiên, Iran. Rất ít quốc gia khác cũng tham gia vào việc sản xuất kén và tơ thô với số lượng không đáng kể: Kenya, Botswana, Nigeria, Zambia, Zimbabwe, Bangladesh, Colombia, Ai Cập, Nhật Bản, Hàn Quốc, Nepal, Bulgaria, Thổ Nhĩ Kỳ, Uganda, Malaysia, Romania, Bolivia…

 

Sản xuất tơ tằm tại các cường quốc sản xuất trong khu vực và trên thế giới đang có sự dịch chuyển rõ rệt khi sản lượng tơ tằm của Trung Quốc giảm nhanh và sản lượng tơ tằm của Ấn Độ và Việt Nam tăng đều theo từng năm và ngày càng có nhiều ưu thế do giá thành sản xuất có sức cạnh tranh cao.

 

Về thị trường tiêu thụ, có thể thấy những thị trường tiêu thụ tơ và lụa lớn nhất trên thế giới là: Ý, Ấn Độ, Nhật Bản, Việt Nam, Mỹ, Pháp, Trung Quốc, Hàn Quốc và Canada… với giá trị tơ tằm giao dịch trên thị trường toàn cầu hàng năm là trên 20 tỷ USD. 

 

Xu thế của người tiêu dùng Việt Nam cũng như người tiêu dùng các nước trên thế giới là ưa thích sử dụng các sản phẩm truyền thống, các sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên, đặc biệt là các sản phẩm làm bằng chất liệu tơ tằm. Hội tơ tằm quốc tế và các quốc gia sản xuất tơ tằm đều cho rằng hiện nay sản xuất chưa đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng và xu hướng sử dụng tơ tằm trên thế giới ngày càng tăng. Ngay tại thị trường tiêu thụ nội địa nhu cầu tiêu dùng cũng tăng lên rất nhiều do đời sống Nhân dân ngày càng được cải thiện. Do vậy, có thể xác định tiềm năng phát triển của ngành tơ tằm Việt Nam trong thời gian tới là rất lớn.

 

Hai là, rà soát sản xuất nông nghiệp để chuyển đổi cơ cấu cây trồng nhằm phát triển vùng nguyên liệu và nuôi tằm phù hợp theo định hướng của tỉnh Lâm Đồng: Ngày 25/6/2019 UBND tỉnh Lâm Đồng đã ban hành Quyết định số 1371/QĐ-UBND về việc Phê duyệt Đề án phát triển bền vững ngành dâu tằm tơ tỉnh Lâm Đồng giai đoạn 2019-2023. Theo đó, phát triển ngành dâu tằm tơ Lâm Đồng theo hướng sản xuất hiệu quả, bền vững; hình thành vùng nguyên liệu dâu tằm ổn định, gắn nghề trồng dâu nuôi tằm với ươm tơ dệt lụa và bảo vệ môi trường; nâng cao giá trị gia tăng và năng lực cạnh tranh cho sản phẩm dâu tằm tơ; góp phần nâng cao đời sống của người dân nông thôn. Phấn đấu xây dựng Lâm Đồng trở thành trung tâm sản xuất dâu tằm tơ của cả nước. Các địa phương chỉ đạo ngành nông nghiệp tập trung thực hiện tái cơ cấu ngành, chuyển đổi các cây trồng kém hiệu quả sang trồng dâu nuôi tằm; tiếp tục hỗ trợ khuyến công phát triển công nghiệp chế biến, phát triển thương hiệu, nhằm phát triển thương hiệu tơ lụa Lâm Đồng ra thị trường quốc tế.

 

Ba là, tập trung giải quyết nút thắt cơ bản là khó khăn về nguồn trứng giống tằm phù hợp với tập quán nuôi tằm và vùng sinh thái: Đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) trước mắt giao các cơ quan chuyên môn của Bộ làm việc với cơ quan chức năng có thẩm quyền của Trung Quốc để tháo gỡ khó khăn và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp của tỉnh Lâm Đồng được nhập khẩu trứng tằm theo đường chính ngạch từ Trung Quốc phục vụ sản xuất; đồng thời, hỗ trợ tỉnh Lâm Đồng và các doanh nghiệp nhập khẩu trứng giống tằm tìm các nguồn cung cấp giống từ các nước khác ngoài Trung Quốc để tránh phụ thuộc vào một thị trường như hiện nay. 

 

Tổng nhu cầu trứng giống tằm nhập khẩu đến năm 2023 trên 1.000.000 hộp; năm 2040 khoảng 1.300.000 hộp, bình quân mỗi năm nhập khẩu trứng giống tằm trên 200.000 hộp/năm (từ các nước Trung Quốc, Nhật Bản,..); trứng giống tằm là nút thắt cơ bản nhất cần có giải pháp tháo gỡ trong những năm tới.

 

Bốn là, tập trung các nguồn lực nghiên cứu khoa học: Tiếp tục thực hiện Đề tài “Nghiên cứu chọn tạo và phát triển giống dâu, giống tằm thích hợp cho vùng miền Trung và Tây Nguyên” với mục tiêu cơ bản: Chọn tạo được giống tằm lưỡng hệ năng suất cao, chất lượng tốt thích hợp cho vùng có khí hậu nóng ẩm. Cụ thể là 1 giống tằm có năng suất kén đạt ≥ 36 kg kén/hộp trứng 20 g, chiều dài tơ đơn trên 800 m, độ lên tơ cao, hệ số tiêu hao thấp, độ bóng, độ sạch phải đạt từ cấp 2A-3A trở lên, để đáp ứng yêu cầu chất lượng ngày càng cao của thị trường. 

 

Năm là, nâng cao vai trò trách nhiệm Hiệp hội Dâu tằm tơ Việt Nam: Hiệp hội Dâu tằm tơ Việt Nam cần tiếp tục phát huy vai trò của Hiệp hội, vận động các thành viên của hiệp hội là các doanh nghiệp có nhà máy ươm tơ xây dựng các chuỗi liên kết sản xuất gắn với chế biến, tiêu thụ sản phẩm một cách bền vững; chủ động liên hệ với đối tác cung ứng trứng tằm nước ngoài (Trung Quốc hoặc nước khác có nguồn trứng phù hợp với điều kiện ở Việt Nam) để đáp ứng đầy đủ các thủ tục, điều kiện cần thiết theo quy định trong nhập khẩu chính ngạch trứng tằm; theo dõi bám sát tình hình sản xuất của các hội viên để có hướng hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn trong tình hình đại dịch COVID-19, để họ an tâm có hình thức sản xuất phù hợp, hạn chế rủi ro thấp nhất.

 

Cuối cùng, thu hút đầu tư, các doanh nghiệp phải đầu tư công nghệ để thích ứng với yêu cầu sản xuất: Tiếp tục quảng bá tiềm năng, lợi thế so sánh ngành dâu tằm tơ Lâm Đồng, để thu hút các nhà đầu tư trong và ngoài nước về trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ và dệt lụa; tiếp tục thực hiện tốt liên kết 4 nhà để phát triển ngành dâu tằm tơ bền vững thích ứng với biến đổi khí hậu và hội nhập quốc tế. Các doanh nghiệp ươm tơ, dệt lụa cần đầu tư công nghệ ươm tơ dệt lụa, tiến hành đổi mới công nghệ ươm tơ dệt lụa công nghiệp hiện đại hơn, có giải pháp bảo quản hàng hóa; quản trị kho bãi; tăng cường xúc tiến thương mại quảng bá sản phẩm để mở rộng thị trường trong và ngoài nước, mở rộng nhiều hình thức bán hàng; có chính sách khuyến mại phù hợp, với quyết tâm cao nhất khắc phục khó khăn vượt qua đại dịch COVID-19, đưa ngành tơ lụa Lâm Đồng vươn xa tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.